Amil – Mamül

Arapçada Amil ve Mamul Kavramları

Arapçada Amil ve Mamul kavramları aslında Arapça Dil Bilgisi konularının bir çoğunu içine alan üst kategori başlıklarından biridir. Klasik Arapça eğitiminde yani medrese usulü eğitimde Avamil bahsi içerisinde işlenir. Genel hatlarıyla tanımlamasını ve alt branşlarını şu şekilde ele almamız mümkün:

Arapçada Amil Kavramı

İsimler veya fiiller üzerinde etki ederek onların ref’, nasb, cerr, cezm gibi irab değişikliklerine uğramalarına sebep olan fiil, şibhi fiil, ism-i fail, ism-i meful, mastar, ism-i tafdil, sıfat-ı müşebbehe, ism-i fiil, nevasib (nasb edenler), cevazim (cezmedenler), harfi cer  guruplarıdır.

Amiller lafzi ve manevi olmak üzere iki kısma ayrılır. Lafzi de kendi arasında Semâî ve Kıyâsî olmak üzere  iki kısımdır.

Semâî amiller 5 ana grupta toplanır

1. Harf-i Cerler: Be (ب), min (من), ila (إلى), an (عن), alâ (على), lam (ل), fi (في), kef (ك), hatta (حتى), rubbe (رب), vav’ül-kasem (yemin vavı و ), ta’ül-kasem (yemin ta’sı ت ), hâşâ (حاشا), müz (مذ), münzü (منذ), halâ (حلى), adâ (عدى), levlâ (لو لا), keyme (كيما) ve lealle (لعل)

2. İsmini Nasp, Haberini Ref Edenler:İnne (إنّ), enne (أنّ), keenne (كأنّ), lâkinne (لكنّ), leyte (ليت), lealle (لعلّ), illâ (إلاّ), lâ (لا)

3. İsmini Ref, Haberini Nasp Edenler: Leyse’ye benzer olan mâ (ما) ve lâ (لا)

4. Muzari Fiili Nasp Edenler: En (أن), len (لن), key (كي), izen (إذن)

5. Muzari Fiili Cezmedenler: Lem (لم), lemmâ (لما), emir lâmı (ل), nehiy la’sı (لا), in (إن), mehmâ (مهما), mâ (ما), men (من), eyne (أين), metâ (متى), ennâ (أنّى), eyyü (أيّ), haysümâ (حيثما), iz mâ (إذما), izâ mâ (إذاما)

Kıyasi Amiller

Mutlak fiil, ism-i fail, ism-i mef’ul, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdil, mastar, ism-i muzâf, ism-i müphem’üt-tâm ve manayı fiil

Manevi Amiller

Müpteda ve haberi ref’ eden, Nasb ve Cezm edatları dışında kalarak muzari fiile etki etmeyen, yani onu ref’ edenler.

Arapçada Mamul Kavramı

Yukarıda bahsi geçen “amiller”in tesiri sonucunda aldıkları etkiye göre ref, nasb, cerr veya cezm durumlarına geçen unsurlardır. Bunlar fail, naib-i fail, mübteda, haber, nasb eden unsurların ismi ve haberi, mefullerin tümü, hal, temyiz, müstesna, muzafun ileyh, muzari fiil ve isimlerdir.

Mamuller “Mamül-ü bil’asale” (asaleten mamul) ve Mamül-ü bi’ttebeıyye (tâbi olmak suretiyle mamul) olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar.

Mamül-ü bil’asale (asaleten mamul) olanlar şunlardır:

1. Merfu Mamuller: Fail, naib-i fail, müpteda, haber, kane’nin ismi, inne’nin haberi, cinsini nefyeden lâ’nın haberi, leyse’ye benzer olan mâ ve lâ’nın ismi, başına herhangi bir nasb veya cezm edatı gelmeyen muzari fiiller.

2. Mansup Mamuller: Mef’ûl-ü mutlak, bih, fiih, leh, meah, hal, temyiz, müstesna, kane’nin haberi, inne’nin ismi, cinsini nefyeden lâ’nın ismi, Leyse’ye benzer olan mâ ve lâ’nın haberi, başına nasp edatı gelmiş olan muzari fiiller.

3. Mecrur Mamuller: Harf-i cerle veya izafetle mecrûr olanlar.

4. Meczum Mamuller: Başına cezm edatlarından biri gelmiş olan muzari fiiller.

Mamül-ü bit’tebeıyye (tâbi olmak suretiyle mamul) olanlar şunlardır:

Sıfat, Atıf, Te’kit, Bedel ve Atf-ü Beyan