Emir

ARAPÇADA EMİR  (الأمر)

Karşımızda bulunan kişiden (muhatab) veya karşımızda olmayan üçüncü bir şahıstan (gaib) bir şeyi yapmasını istemek için kullanılan yapılara emir denir. Arapçada emir yapısı muzari (geniş zaman) formundan türetilir. Karşımızda bulunan kişi veya kişilere verilen emre Arapçada emri hazır, karşımızda bulunmayan üçüncü şahıslara verilen emre Arapçada emri gaib denir. Bir de konuşan kişi veya kişilerin yani 1. Şahısların kendi kendilerine verdikleri  (yapayım, yapalım.. gibi) emirler vardır ki bu tarz yapılara ise Arapçada emri mütekellim denmektedir. Arapçada emir yapılarını ve türeme çeşitlerini tanıyalım:

Karşımızda bulanan kişiden bir şeyi yapmasını istemek için kullanılan emir yapısına Arapçada emri hazır denir. Muhatap eril (tekil, ikil ve çoğul) ve muhatap dişil (tekil, ikil ve çoğul) olmak üzere altı adet muzari siygasından emri hazır kullanılır. Bunların dışında kalan siygalar emri gaib ve emri mutekellim siygalarıdır.

Muhatap eril ve muhatap dişil siygalarından (çekimlerinden) başta bulunan muzara harfi (ت) atılır. Elif destekli hemze getirilir (أ). Söz konusu muzari çekimde fiilin orta harfinin harekesi damme (ötre) ise bu hemze dammeli (ötreli) yazılır (أُ). Fiilin orta harfi kesralı (esre) veya fethalı (üstün) ise başa getirilen hemze kesralı (esreli) yazılır (إ). Son olarak, fiilin son harfi cezmlenir (sükun).

Örnekler:

Fiilimiz كتب (ke-te-be) olsun. Muzaride muhatab eril çekimi (sen yazarsın) تكتب (te-k-tu-bu) şeklinde olur.

Baştaki muzara harfini atarız ve elif getiririz:

اكتب (k-tu-bu)

Orta harfin harekesine göre (ت) elifin üstüne hemze getirerek harekesini veririz, bu örnekte ötredir.

أُكتب (uk-tu-bu)
Son olarak son harfi cezmleriz:

أكتب (uk-tu-b) – yaz!

Fiilimiz ذهب (ze-he-be) olsun. Muzaride muhatab eril çekimi (sen gidersin) تذهب (te-z-he-bu) şeklinde olur.

Baştaki muzara harfini atıp elif getiriyoruz: اذهب (?z-he-bu)
Orta harfin harekesi (هـ) fetha olduğu için başa getirdiğimiz elif kesralı olmalı: إذهب (iz-he-bu)

Son olarak son harfi cezmliyoruz: إذهب (iz-he-b) – git!

Fiilimiz كتب (ke-te-be). Muzaride muhatab eril ikil çekimi (siz ikiniz yazarsınız) تكتبان (te-k-tu-ba-ni) şeklinde olur.

Baştaki muzara harfini atıp elif getirelim: اكتبان (?k-tu-ba-ni)

Orta harfin harekesi (ت) ötre olduğundan elif ötreli olmalı: أكتبان (uk-tu-ba-ni)

Fiilin sonunu cezm etmemiz lazım. Fiil çekimi ikil siygasında olduğu için ikillerde cezm ve nasb durumlarında sondaki nun harfi atılır: أكتبا (uk-tu-bâ) – ikiniz yazın!

Sülasi (üç kök harfli) fiillerde örnek emri hazır çekimi

Sülasi fiillerde olduğu gibi, mezid fillerde de emri hazır, muzari muhatap siyagalarından türetilir. Aynı şekilde muzarinin başındaki muzara harfi (ت ) atılır. Ve aynı şekilde son harf cezmlenir. Başa elif getirip getirmeme konusu ise sülasilerden biraz farklıdır. Şöyle ki, muzara harfi atıldıktan sonra geriye kalan ilk harf eğer cezmli değilse elif getirilmez. Eğer cezmliyse yani sükunlu ise bu durumda elif getirilir.

Örnekler:

Fiilimiz علّم (a-lla-me) olsun. Muzaride muhatab eril çekimi (sen öğretiyorsun) تعلّم (tu-a-lli-mu) olur.

Muzara harfini attığımızda علّم (a-lli-mu) kalır. İlk harf olan ayn harfi fethalıdır. Bu durumda başına elif getirmek gerekmez, son harfi cezmlenerek emir elde edilmiş olur: علّمْ (a-lli-m) – öğret!

Fiilimiz استمع (i-s-te-me-‘a) olsun. Muzaride muhatab eril çekimi (sen dinliyorsun) تستمع (te-s-te-mi-‘u) olur.

Muzara harfini attığımızda ستمع (s-te-mi-‘u) kalır. Görüldüğü gibi bu durumda ilk harf olan s cezmli olduğundan okunamaz. Okunabilmesi için başına kesralı bir elif getirilir ve son harf cezmlenerek emir elde edilmiş olur: إستمعْ (is-te-mi-‘) – dinle!

İf’al babı haricindeki tüm mezid fiillerde başa getirilen bu elif kesralı olur. İf’al babında fethalı olur.

Örnek:

Fiilimiz أكرم (e-k-ra-me) olsun. Muzaride muhatab eril çekimi (sen ikram ediyorsun) تكرم (tu-k-ri-mu) olur.

Muzara harfini attığımızda كرم (k-ri-mu) kalır. K harfi sükunlu oldundan ve fiil if’al babından olduğundan başına fethalı elif getirilir: أكرم (ek-ri-mu). Son olarak, son harf cezmlenir: أكرمْ (ek-ri-m) – ikram et!

Karşımızda bulunmayan 3. kişilerden bir şeyi yapmasını istemek için kullanılan emir yapısına Arapçada emri gaib denir. Gaib eril (tekil, ikil ve çoğul) ve gaib dişil (tekil, ikil ve çoğul) olmak üzere altı adet muzari siygasından emri gaib kullanılır. Bunların dışında kalan siygalar emri hazır ve emri mutekellim siygalarıdır.

Arapçada emri gaib formunun türetilmesi sülasi (üç harfli) fiillerde de mezid (üçden çok harfli) fiillerde de aynıdır. Gaib siygalarına (çekimlerine) lamul-emr (emir lamı) (لام الأمر) denen kesralı lam harfi (لِ) getirilir. Lamul-emr (emir lamı), muzari fiili cezmettiği için, müfred (tekil) siygaların son harfi sakin (cezm) olur. Nûn’lu siygaların (ikil ve çoğul) nunları düşer. Cemî müennes (çoğul dişil) siygası mebni olduğundan değişikliğe uğramaz.

Örnekler:

Fiilimiz كتب (ke-te-be) olsun. Muzaride gaib eril çekimi (o yazıyor) يكتب (ye-k-tu-bu) olur. Başına lamul emr (emir lamı) getirip sonunu cezmliyoruz: لِيكتبْ (li-ye-k-tu-b) – (o) yazsın!

Aynı fiilin ikil siygası يكتبان (o ikisi yazıyor) emri cezmden dolayı nun düşeceği için لِيكتبا (li-ye-k-tu-bâ) – (o ikisi) yazsın! şeklinde; çoğul eril siygası يكتبون (onlar yazıyorlar) emri لِيكتبُوا (li-ye-k-tu-bû) – (onlar) yazsınlar! şeklinde olur.

Kendi kendimize bir şeyi yapma noktasında söylediğimiz belki de tavsiye veya dilek kapsamındaki emir çeşidine Arapçada emri mütekellim denir. “ben” ve “biz” siygalara olmak üzere iki adet muzari siygasından emri mütekellim kullanılır. Bunların dışında kalan siygalar emri hazır ve emri gaib siygalarıdır.

Arapçada emri mütekellim formunun türetilmesi emri gaib ile aynıdır. Mütekellim siygaları olan “ben..” ve “biz…” çekimlerine lamul-emr (emir lamı) (لام الأمر) denen kesralı lam harfi (لِ) getirilir. Lamul-emr (emir lamı), muzari fiili cezmettiği için, 1. şahıs siygalarının son harfi sakin (cezm) olur.

Örnekler:

Fiilimiz كتب (ke-te-be) olsun. Muzaride mütekellim (1. Şahıs) çekimi (ben yazıyorum) أكتب (e-k-tu-bu) olur. Başına lamul emr (emir lamı) getirip sonunu cezmliyoruz: لِأكتب (li-e-k-tu-b) – yazayım! Şeklinde olur.

Aynı şekilde 1. Şahıs çoğul çekimi için لِنكتب (li-ne-k-tu-b) – biz yazalım! şeklinde olur.