Muttasıl Zamirler

Kelimeye bitişik zamire muttasıl zamir denir. Muttasıl zamir fiile birleştiği gibi isimlerin ve (harf-i cer gibi) harflerin de sonuna birleşir. Fiillerin sonuna birleşen şahıs zamirleri o cümlenin fâili olur. Şimdiye kadar gördüğümüz mâzî fiillere birleşen zamirler hep fâil muttasıl şahıs zamirleridir.

Örnek:

كَتَبْناَ (Biz yazdık) ve كَتَبْتُ (Ben yazdım) fiilindeki تُ  ve ناَ zamirleri fâildir. Halbuki fâilin harekesi merfû (zamme) hükmündedir. Ancak zamirler mebnî olduklarından mahallen merfûdurlar (son harflerinin harekesi mahalleri itibariyle ötre konumundadır).

Fiillere birleşen fâil muttasıl zamirler hatırlanacağı gibi toplu olarak şöyledir:

Fiillere birleşen bu fâil zamirler isimlere birleşmez. Aşağıda söz konusu edeceğimiz zamirler ise hem isimlerin sonuna hem de mef’ûl zamirler olarak fiillerin sonuna birleşirler:

İsimlerin sonuna birleşen zamirler, isim tamlaması [muzâf (tamlanan)-muzâfun ileyh (tamlayan)] şeklinde o ismin kime ait olduğunu bildirir. Sonuna zamir alan kelime ise artık harf-i tarif almaz. Çünkü zaten belirli hale gelmiştir. Örnek:

İsimlerin sonuna eklenen birleşik zamirlerin tablo halinde gösterimi şu şekildedir:

Zamirlerin harekesi değişmez fakat zamirden önceki ismin harekesi fâil mef’ûl vs. oluşuna yani cümledeki yerine göre hareke alır. Ancak mütekellim yâ’sı (ي) birleşen ismin son harfinin harekesi her durumda esre olarak harekelenir.

Örnek:

مَدْرَسَتِي – okulum
صَدِيقِي – arkadaşım

Zamirle birleşen isimlerin harf-i cerden sonra gelmeleri durumunda, isimler esre olsa da zamirlerin harekesinin değişmeyeceği unutulmamalıdır. Sadece gâiblerdeki (he ه ) li zamirlerin (ه) harflerinin harekesi ses uyumundan dolayı esre olur. Diğeriyle karıştırılmaması için gâibe müennes olduğu gibi kalır:

Söz konusu bu birleşik zamirler fiillerin sonuna birleştiği takdirde o cümlenin mef’ûlü olurlar. Mâzî fiilin her sigasının sonuna gelebilecek mef’ûl zamirlerin çekim tablosunu كَتَبَ  fiilinde şöyle gösterebiliriz:

Burada çekilen tablo كَتَبَ fiiline aittir. Fiilin diğer tüm siygalarına bu zamirler eklenebilir. Ancak fiillerin sonuna birleşen şahıs zamirleri (fâil zamirler) ile mef’ûl zamirler karıştırılmamalıdır. Örneğin;  كَتَبْناَ (Biz yazdık) ve كَتَبْتُ (Ben yazdım) fiilindeki تُ  ve ناَ zamirleri fâildir. (كَتَبْناَهُ) kelimesindeki (هُ) zamiri ise mef’ûldür.

Diğer örnekler:

كَتَبْتَهُ – Onu yazdın
كَتَبْتُكَ – Seni yazdım
وَجَدْتُنَّهُمْ – Onları buldunuz
شَرِبْتَهُ – Onu  içtin

ise muttasıl meful zamirdir. هُمْ  muttasıl fâil zamir, تُنَّ ibaresinde وَجَدْتُنَّهُمْ Mesela

Fâil durumunda olan gâib cemi müzekker zamirini (وا), mef’ûl zamire bağlarken cemi alâmeti olan vav ve elifin elifi düşer:

وَجَدوُا + هُمْ  – وَجَدوُهُمْ (onları buldular)

Muhâtab cemi müzekkerin son harfi olan cezimli mimin (تُمْ  ) cezmini kaldırıp ötre ve vav koymak suretiyle meful zamire bağlarız. Yani تُمْ fâil zamirine bir başka mef’ûl zamirin bitişmesi halinde geçiş, mime eklenen bir vâv ile yapılır:

وَجَدْتُمُ + هُمْ – وَجَدْتُمُوهُمْ (onları buldunuz)

كَتَبَنِى (beni yazdı) de yeralan ن harfine Arapça’da nûn-u vikâye (koruyucu nun) denir. Fiil, muttasıl mütekellim zamiri olan ي ile birleştiğinde araya bir ن gelir. كَتَبَنِي örneğindeki ن  harfi üstünle biten fiilin sonunu esreden korumuştur:

وَجَدْتَنيِ – Beni buldun.
وَجَدوُنيِ – Beni buldular.

Muttasıl  …هُمْ  ve…كُمْ   zamirlerinden sonra hemze-i vasıl’dan olan harfi tarif gelirse geçiş, sonlarındaki sakin mimlerin ötre ile harekelenmesi ile olur.

شَكَرَ + كُمْ + الرَّجُلُ = شَكَرَكُمُ الرَّجُلُ

Harf-i cerler ismin önüne geldikleri gibi ismin yerini tutan zamirle de birleşir. Harf-i cerle birleşen zamirlerin çekimi şöyledir:

لـِ harf-i ceri isme birleşirse لـِ   olarak esre ile, mütekellim ya’sı hariç zamire birleşirse لَـ   olarak üstün hareke ile bağlanır. Cümlenin başında gelirse mülkiyet (var manası) ifade eder.

لِرَجَبٍ      Halid için, Halid’in veya Halid’in var (Halid’e ait) (isme birleşmiş),

لَهُ        Onun için,  onun, onun var (zamire birleşmiş),

لِي        Benim için,  benim, benim var (mütekellim ya’sına birleşmiş).

لِ   harf-i cerinin zamirle birleşmesini gösteren tablo şu şekildedir: