Bedel

Arapçada Bedel, kendisinden önceki kelimeyi açıklamak için ona muadil veya onun bir parçasıyla ilgili yahut da bir özelliğiyle ilgili getirilen ve i’râb bakımından ona uyan kelimelere denir. Bedel’den önceki kelimeye “kendisinden bedel yapılan kelime” anlamında mübdel minh denir. Yani bedel olan kelime ile onun mübdel minhi arasında bir irab uyumu olur. Bedel kavramı Arapça dil bilgisi kaynaklarında tevabi’ (tâbi olanlar) veya mansubat (mansup olanlar) başlıkları altında incelenir.

Arapçada, bedel mutabık (bedel kül min kül), bedel ba’d minel kül, bedel iştimal, bedel mubayin olmak üzere 4 çeşit bedel vardır. Kimi kaynaklarda bedel mubayin çeşidinin kendi içinde bedel idrab ve bedel galat ve’n-nisyan olmak üzere ikiye ayrılmış olarak işlenmektedir. Şimdi Arapçada bedel çeşitlerini detaylarıyla inceleyelim:

Bedel ile mübdelün minh aynı şey ise, aynı şeyi kastediyorlarsa bu tür bedele bedeli kül veya bedeli mutâbık denir.

Örnek:

حَضَرَ أبُوهُ أَكْرَمٌ – (HaDara a’bûhu a’kramu) – Babası Ekrem geldi.

Bu cümlede أكرم ismi أبوه isim tamlamasının bedelidir. Yani أبوه ifadesi mübdel minh tir. Bu cümlede bedel ile mübdel minh aynı şeyi kastetmektedir. Burada babası ifadesi ile Ekrem ifadesi aslında aynı kişidir. Bir bedelin bedel mutabık olup olmadığını anlamanın en güzel yolu, bedeli veya mubdel minhi kaldırıp cümlede anlam değişmesi olup olmadığına bakmaktır. Eğer anlam değişmesi olmuyorsa o bedel, bedel mutabık cinsinden bir bedeldir.

حَضَرَ أبُوهُ

حَضَرَ أكْرَمٌ

Her iki cümlede de kastedilen kişi aynıdır ve anlam bozulmamıştır.

Bedel, mubdel minhin bir parçasını ifade ediyor ve ona dair bir zamir de taşıyorsa bu bedele bedel baz veya bedel baz minel kül denir. Bedel Baz, Türkçeye tercüme edilirken sanki isim tamlamasıymış gibi tercüme edilir.

Örnek:

مَشَيْتُ الطَّريقَ نِصْفَهُ – (mashaytu’t-Tarîqa niSfahu) – Yolun yarısını yürüdüm.

Bu örnekte yolun yarısı, yolun tamamının bir parçasıdır. Aynı zamanda نصف (yarı) kelimesi ـه zamiri ile الطريق kelimesine bağlanmıştır. Yani onun yarısı gibi. Burada نصف kelimesi bedeldir. الطريق kelimesi mubdel minhtir. Bedel olan kelime mubdel minhin bir bölümünü temsil ettiği için bedel baz’dır.

Bu bedel türünde, bedel mübdelün minhin bir parçası değil de ona ait bir özelliktir. Tıpkı Bedel Baz’da olduğu gibi bedelde mubdel minhe ait bir zamir bulunur ve bu zamir cinsiyet ve adet bakımından mubdel minhe uygun olarak getirilir. Bedel İştimal, Türkçeye tercüme edilirken sanki isim tamlamasıymış gibi tercüme edilir.

Örnek:

أَعْجَبَنِي الطِّفْلُ أَدَبَهُ (a’3cebanî aT-Tıflu e’debuhu) – Çocuğun edebi hoşuma gitti.

رَأَيْتُ الْبَيْتَ جَمَالَهُ (ra’eytu’l-beyte cemâlehu) – Evin güzelliğini gördüm.

Yukarıdaki örneklerde “çocuğun edebi” ve “evin güzelliği” ifadeleri “çocuk” ve “ev”in ne tamamen aynısı ne de bir bölümü veya bir parçasıdır. Bilakis bu ifadeler mubdel minh’lerinin birer özelliğini anlatmaktadır. Çocuğun edepli olması onun ahlaki bir özelliğidir. Aynı şekilde evin güzel olması evin, kapı, pencere, döşeme gibi bir parçası değil, bir özelliğidir.