Bilgi, Zan ve Değiştirme Fiilleri

Bilgi, Zan ve Değiştirme Filleri افعال القلوب

Bilgi, zan ve değiştirme fiilleri olarak isimlendirilen bu fiiller bir şeyi bilmek, zannetmek gibi anlamlar yüklediğinden ef’al-u kulûb (efalu kulub) olarak da adlandırılırlar. Diğer fiillere nisbetle en farklı yönleri iki meful almalarıdır. Başına geldikleri isim cümlesinin müptedasını birinci mef’ul, haberini de ikinci mef’ul olarak nasb ederler. İkinci mef’ûl müfred olarak geldiği gibi, cümle ve şibh cümle olarak da gelebilir.

Örnek:

رَجَبٌ فَقِيرٌ – Recep fakirdir.

ظَنَنْتُ رَجَبًا فَقِيرًا – Receb’i fakir zannettim.

İlk cümle bir isim cümlesidir. İkinci cümlede ise ef’alu kulub’dan zan fiiilleri kategorisinden bir fiil ظَنَّ fiili bu isim cümlesinin başına gelerek hem haberi hem de müptedayı kendisine birer mef’ul yapmıştır.

Üç ana grup halinde bu sayfada bigi, zan ve değiştirme fiillerini anlatmakla birlikte her birini ayrıca birer başlık altında da inceleyeceğiz.

Bilgi fiilleri, bilmek, görmek, algılamak anlamlarını veren, ef’alu yakin ismiyle de bilinen fiil çeşitleridir. Şu fiillerden oluşur:

وَجَدَ  – buldu  –  وَ وَجَدَكَ عَائِلاً فَأَغْنَى  – Seni fakir bulup zengin etmedi mi? (Seni fakir olarak görüp zenginleştirmedi mi?)

رَأَي – gördü  –  رَأَيْتُ الْقِرَاءَةَ مُفِيدَةً – Okumayı faydalı gördüm.

عَلِمَ – bildi   –  عَلِمْتُ إسْطًنْبُولَ كَرِيمَةً – İstanbul’u cömert bildim.

دَرَي – bildi    –  دْرِي بهِ صديقِي – Onu arkadaşım bilirim.

تَعَلَّمْ – bil (emir) – تَعَلَّمْ الحياةَ صَعْبَةً – Hayatı zor bil (Bil ki hayat zordur)

Zan fiilleri, yanlış bir yargıda bulunmak, zannetmek, sanmak anlamında kullanılan ef’alu zan adı da verilen fiil türüdür. Diğer ef’alu kulub fiilleri gibi zan fiilleri de iki meful alırlar. Ef’alu zan şunlardır:

حَسِبَ – hesab etti – حَسِبْتُهُ غَنِيًّا – Onu zengin hesab ettim (Onu zengin sandım)

ظَنَّ – zannetti – ظَنَنْتُ الغُرْفَةَ فَارِغَةً – Odayı boş zannettim (sandım)

عَدَّ – saydı – يَعُدُهُم من الْأعْرَابِ  – Onları Araplardan sayıyorlar.

خَالَ – hayal etti – أخِيلُ أبانا شَابًّا – Babamızı bir genç olarak hayal ediyorum (genç olduğunu varsayıyorum)

زَعَمَ – zannetti – أ زَعَمْتَ رَجَبًا غَنِيًّا – Receb’i zengin mi zannettin?

هَبْ – farzet (emir) – هَبْ وَلَدًا ذَكِيَّا – farzet (ki) zeki bir çocuk